Sakarya Ticaret Borsası Tarihçesi

19. yüzyıl sonu itibariyle Osmanlı Devleti'nin en önemli ticaret ve tarim şehirlerinden biri olan Adapazarı 20. yüzyıla önemli bir ekonomik birikimle girmişti. Ekonomik, sosyo-kültürel ve nüfusu bakımından idari olarak bağlı olduğu sancağın en parlak kenti idi.

Adapazarı’nın sahibi olduğu ekonomik büyüklük Türkiye’nin kurulan ilk on borsasından birinin bu kentte kurulmasına vesile olmuştur. Sakarya Ticaret Borsası, Adapazarlı tüccar ve ahalisinin zahire hububat ve un alım satımı için, Adapazarı Zahire Borsası adı ile kuruldu. Borsamız, 10 Recep 1303 (14 Nisan 1886) tarihli Genel Borsalar Nizamnamesine bağlı olarak, 18 Nisan 1925 tarihinde kurulmuştur.

Un ve Zahire Tüccarı Kandirali Hafız Mustafa-Adapazarı Unkapanı’nda

 

Zahireci Mehmet Niyazi-Adapazarı Unkapanı’nda

18 Nisan 1925 tarihinde Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal ve Bakanlar Kurulu İmzası ile Adapazarı Ticaret ve Zahire Borsası’nın açılması ile ilgili kararname şöyleydi; 

“Adapazarı’nda küsadina lüzum görülen Ticaret ve Zahire Borsası hakkında ticaret vekâlet-i celilesinin 18/2/341 tarih ve Ticaret Müdüriyeti 37/10447 numrolu tezkiresi ile merbut nizamname icra vekilleri heyetinin 19/2/341 tarihli icraatinda lede’t-tezekkür kambiyo ve esham ve tahvilat muamelatiyla intikal etmek üzere borsalar hakkındaki 2 Nisan 302 tarihli nizamnameye tevfikan Adapazarı’nda Ticaret Borsası küsadi ve sureti merbut tebligat namenin tatbiki karar olunmuştur 18/2/341 (18 Nisan 1925) 

Türkiye Reis-i Cumhur'u Gazi Mustafa Kemal (İmza) 

Basvekil ve Müdafaa-i Milliye Vekili (İmza), Adliye Vekili (İmza), Bahriye Vekili (İmza), Dahiliye Vekili (İmza), Hariciye Vekili (İmza), Maliye Vakili (İmza), Naarif Vekili (İmza), Nafia Vekili (İmza), Ziraat Vekili (İmza), Ticaret Vekili (İmza), Sihhiye ve Muavenet-i Içtimai Vekili (İmza)”

Gazi Mustafa Kemal imzali Adapazarı Ticaret Borsası’nın kurulus kararnamesi

Ülkemizin ilk borsalarından biri olan Adapazarı Ticaret Borsası, Ticaret Bakanliğının 8 Nisan 1925 tarihli yazısı üzerine 18 Nisan 1925 tarihinde Cumhurbaskanı Gazi Mustafa Kemal ve kabine üyesi 11 bakanın kararı ile kurulmuştur.

Kurulduğunda Adapazarı Ticaret ve Zahire Borsası’nın tüzüğü 22 maddeden oluşuyordu. 

Adapazarı Zahire Borsasında işlem yapmak üzere kayıt olacak tüccar ve simsarların Adapazarı Ticaret ve Sanayi Odası’nda kayıtlı bulunmaları ve kanuna uygun hareket etmeleri şarttı. Borsaya abone olan tüccarlar ancak kendi namlarına muamele yapabilirler abone olmayan tüccarlar ise borsaya giremezlerdi. 

31 Mayıs 1925 tarihli bir karar gereği Adapazarı Zahire Borsasında uygulanmakta olan yönetmeliğin Biga ilçesinde kurulacak borsada da uygulanması kararlaştırılmıştı. Türkiye Reis-i Cumhur'u Gazi Mustafa Kemal ve bakanlar kurulu kararı ile ilgili kararnamede söyle deniliyordu:

“19/2/341 tarih ve 1702 numrolu kararnameye zeyildir. 

Adapazarı Zahire Borsasında tatbik edilmekte olan talimatnamenin Biga kazasında te’sis olunacak borsada da aynen tatbiki Ticaret Vakalet-i Celilesinin 31/5/341 tarih ve Ticaret müdüriyeti 2624/116 numrolu tezkeresi ile vuku’ bulan teklifi üzerine icra olunması hakkında 31/5/341 tarihli ictimâ’inda tasvip ve kabul olunmustur. 31/5/341 (31 Temmuz 1925) 

Türkiye Reis-i Cumhur'u Gazi Mustafa Kemal (İmza)  

Basvekil Adliye Vekaleti Vekili, Müdafaa-i Milliye Vekili, Bahriye Vekaleti Vekili, Dahiliye Vekili, Hariciye Vekili, Maliye Vekaleti Vekili, Maarif Vekili, Nafia Vekili, Ziraat Vekili, Ticaret Vekili, Sihhiye ve Muavenet-i Içtimaiye Vekili[1]”

2 Mayıs 1928 tarihinde Adapazarı ve Biga borsaları talimatnamelerinin ikinci maddesinde borsa muamelatinin köylere ve civar çiftliklere sümulünü ifade etmek üzere: “Zahire Borsası bulmayan çiftlik ve köylerde zahire ve hububat ve un alanlar aldiklari malin cins ve fiyatini bir beyanname ile borsa encümenine bildirecektir.” Denilmekteydi. Bu durum işlemlerin gerçekleşmesinde zorluk çıkarttığı gibi bir yararı da bulunmuyordu. Borsa muamelatinin köyleri kapsaması borsalar için bir gaye olmadığı cihetle değiştirilmesi kararlaştırılmıştı.

1925 yılında borsa faaliyete girdigi ilk yıl 3836 lira 17 kurus gelir elde etmişti. Giderleri ise 3697 lira 18 kuruştu. Bu dönemde Ticaret Borsası Ticaret Odasının en büyük gelir kalemi idi.

1929 yılındaki dünya ekonomik buhrani Türkiye’yi de etkilemişti. Devlet pek çok alanda tedbirler almak yoluna gitmiş bu durumda pek çok Ticaret Borsası da etkilenmişti. 12 Aralık 1931 tarihinde Adapazarı Ticaret ve Zahire Borsası lağvedilerek para ve eşyalarını Adapazarı Ticaret ve Sanayi Odasına devredilmişti.

 

 

İkinci Dünya Savaşı bittikten sonra Türkiye için ekonomik gelişmeler daha da olumlu bir havaya girmişti. 1954 yılında il olan Sakarya’da Ticaret Borsasının kurulması elzem durumda idi. Nihayetinde Sakarya Ticaret Borsası, ilimizdeki tarım ürünlerinin ticaretini yapan tacirlerin tesebbüsü neticesinde Ticaret Bakanlığı’nın 18 Şubat 1957 tarihli onayı ile 19 Şubat 1957 tarihinde tekrar kurulmuş, 15 Nisan 1957 günü faaliyete geçmiştir. Adapazari Ticaret Borsası bu dönemde 215 üye ile 5 meslek komitesine sahipti. Bu teskilat, çeşitli meslek dallarındaki üyeleriyle, ilin ticari yaşamına canlılık kazandırmıştır. 

1957 yılında Adapazarı Süpürge Borsası da faaliyetine başlamıştır. 16 Eylül 1965 tarihinde ise Adapazarı Ticaret Borsası, toptan patates pazarı kurdu. Bu pazarda, patatesten başka, soğgan, kabak ve süpürge teli alınıp, satılacaktı.

Sakarya Ticaret Borsası’nın ikinci kuruluş belgesi

Sakarya Ticaret Borsası, 1957 yılında Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası’nın mali olan bir binada hizmet vermeye başlamıştır. Daha sonraları Adapazarı Belediyesi’ne ait otobüs garajının arkasında bulunan 5 dönümlük arsayı kiralayarak 5 dönümlük arsada kendi imkanları ile patates, soğan ve kabak çekirdeği yapan esnaf ve müstahsiller için dükkanlar tesis eserek Borsa içi alım satıma geçmiştir. 

1977 yılında Erenler’de Patates Üretim ve Tüketim Kooperatifi’nin Borsa ile anlaşmalı Patates Hali’ni yapması ile garajlardaki esnaf buraya nakledilmiş ve Borsa’nın dükkanlarıda süpürge imalatçılarına kiraya verilerek süpürge otu Borsa içi alım-satıma alınmıştır. Böylece Borsamız hem patates, soğan ve kabakta hem de süpürge otunda salon alım-satımına geçmiştir. Ancak 3 adet binanın yeterli olmaması neticesinde 1975 yılında Erenler Patates Hali’nde 4 adet dükkanımız üzerine inşaat yapılarak büro kapsamı buraya getirilmiştir. Borsamız 1999 yılına kadar faaliyetine aynı yerde devam etmiştir. 1992 yılında, hükümetimizin borsalara gerekli önemi vermesi ve borsaların faydasının anlaşılması neticesinde 164 sayılı Borsaların müteselsil sorumluluğu ile ilgili tebliğin çıkmasından sonra kapasitemiz %100 artmış ve yeni bir borsa alanı yapılması ihtiyacı doğmuştur.

Yine Borsamız kendi imkanları ile Tekeler Mahallesi Çevre Yolu'nda 30 dönüm arazi satın alarak, 3 adet bina, alım-satım salonları, sosyal tesisler ve 132 dükkanlık Zahireciler ve Süpürgeciler Sitesi inşaatına başlamıştır. Bu inşaat 4 sene gibi kısa bir zaman içerisinde tamamlanmış ve Borsamız 19 Nisan 1999 tarihinde Erenler'de bulunan idare binasını mevcut yere naklederek faaliyetine geçmiştir. Tekeler Mahallesi Çevre Yolu üzerinde bulunan tesislerinde süpürde otunun borsa içi alım-satımını gerçekleştirmektedir. 

Borsamız tarihçesinin hazırlanması ve kaynaklarının yayınlanmasındaki çalışmalarından dolayı Resul Narin’e teşekkürlerimizi sunarız.